Συχνά εντοπίζουμε σε κείμενα λάθη απροσεξίας, λανθασμένους τονισμούς σε λέξεις ή ακόμα και τόνους εκεί που δεν χρειάζονται.
Τα συχνότερα «θύματα» είναι οι λέξεις : πως, ποιος, που, ποια, ποιον, τι. Πότε χρειάζονται τόνο οι μονοσύλλαβες λέξεις και σε ποιες περιπτώσεις οι πλάγιες ερωτηματικές εκφράσεις τονίζονται;
Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν παίρνουν τονικό σημάδι. Θεωρούνται μονοσύλλαβοι και μένουν άτονοι οι συνιζημένοι τύποι, π.χ., μια, για, γεια, πια, ποιος, ποια, ποιο, νιος.
Προσοχή στη διαφορά: δυο – δύο, μια – μία, το βιος – ο βίος. Οι μονοσύλλαβες προστακτικές, ακόμα κι όταν ακολουθούνται από δύο εγκλιτικά, δεν παίρνουν τονικό σημάδι, π.χ., πες μου το.
Εξαιρούνται και παίρνουν τόνο: Ο διαζευκτικός σύνδεσμος ή, π.χ., Ή η μητέρα ή ο πατέρας. Τα ερωτηματικά πού και πώς, είτε βρίσκονται σε ευθεία ερώτηση είτε σε πλάγια, π.χ., Πού πήγες; (ευθεία) – Δε μας είπες πού πήγες (πλάγια).
Το που όταν είναι επίρρημα, αντωνυμία ή σύνδεσμος και το πως όταν είναι σύνδεσμος δεν παίρνουν τόνο π.χ.: Αυτό που σου είπα.
Τόνο παίρνουν ακόμη, οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών (μου, σου, του, της, τον, την, το, μας, σας, τους, τα), όταν στην ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές, π.χ., ο πατέρας μού είπε (= ο πατέρας είπε σε μένα), αλλά είναι διαφορετική η φράση: ο πατέρας μου, είπε (= ο δικός μου πατέρας είπε).
Τόνο παίρνει κάθε λέξη που έχει δύο ή περισσότερες συλλαβές. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση που η λέξη παρουσιάζεται ως μονοσύλλαβη ύστερα από έκθλιψη ή αποκοπή· όχι, όμως, όταν έχει χάσει τονισμένο φωνήεν από αφαίρεση.
Παίρνουν τόνο μονοσύλλαβες λέξεις μετά από αποκοπή: φέρ’ το, κόψ’ το, άσ’ το τονίζονται οι μονοσύλλαβες λέξεις μετά από έκθλιψη: πάντ’ ανοιχτά, είν’ ανάγκη, ήρθ’ αυτός, μήτ’ εσύ Ένας ρηματικός τύπος που έμεινε άτονος από αφαίρεση δεν ανεβάζει τον τόνο στην προηγούμενη λέξη, π.χ.· μου ‘φερε, τα ‘δειξε, τα ΄ριξε, θα ΄θελα.
Ο τόνος του εγκλιτικού ο οποίος ακούγεται στη λήγουσα των προπαροξύτονων λέξεων σημειώνεται, π.χ.: ο μέντοράς μας, κράτησέ μου το. Το ίδιο γίνεται στο πρώτο από δύο εγκλιτικά, όταν προηγείται παροξύτονη λέξη, π.χ.: δώσε μού το, φέρε μάς τους.