Κλιμακώνεται ανεξέλεγκτα η ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη, μετά το νέο ρεκόρ που κατέγραψε χθες η τιμή του φυσικού αερίου στην Ολλανδία, σημειώνοντας ημερήσια άνοδο 22,7%, ενώ σε βάση 12μήνου το ποσοστό της αύξησης φθάνει στο αστρονομικό 940%.
Η Ευρώπη είναι πλέον φανερό ότι βρίσκεται σε κατάσταση ιδιότυπης ενεργειακής ομηρίας από τη Ρωσία, που χρησιμοποιεί το φυσικό αέριο ως πολιτικό «όπλο», ενώ οι κυβερνήσεις παρακολουθούν αμήχανες μια κρίση, που μπορεί να προκαλέσει παράταση των πληθωριστικών πιέσεων πέρα από κάθε πρόβλεψη.
Η χθεσινή ημέρα στη διαπραγμάτευση προθεσμιακών συμβολαίων στην αγορά της Ολλανδίας, που δίνουν τη βάση για την τιμολόγηση του φυσικού αερίου στην Ευρώπη, ήταν εντελώς χαοτική.
Η πληροφορία ότι η ροή αερίου από τον ρωσικό αγωγό Γιαμάλ, που καταλήγει στη Γερμανία μέσω Λευκορωσίας και Πολωνίας, αντιστράφηκε, με το αέριο να επιστρέφει στην Πολωνία, εκλήφθηκε ως μια επιβεβαίωση των φόβων ότι οι Ρώσοι δεν έχουν την πρόθεση να αυξήσουν τις προμήθειες στην Ευρώπη όσο χρειάζεται για να καλυφθεί η αυξημένη ζήτηση και να αναπληρωθούν τα πολύ χαμηλά αποθέματα.
Αυτό προκάλεσε εξαιρετικά ισχυρή ανοδική τάση των τιμών, με την τιμή για τα συμβόλαια του Ιανουαρίου να σημειώνει άνοδο 22,7% και να διαμορφώνεται στα 180,34 ευρώ/μεγαβατώρα, που αποτελεί και νέο ρεκόρ, πάνω και από τα 165 ευρώ που είχαν καταγραφεί ενδοσυνεδριακά στις αρχές του Οκτωβρίου. Σε σχέση με επίπεδα τιμών ένα χρόνο νωρίτερα, όταν το φυσικό αέριο βρισκόταν περίπου στα 17 ευρώ, η άνοδος φθάνει το 940%.
Ταυτόχρονα, όμως, η χθεσινή άνοδος επηρέασε όλες τις σειρές προθεσμιακών συμβολαίων, με αποτέλεσμα να διαμορφώνονται τιμές που ξεπερνούν τα 100 ευρώ για όλους τους μήνες μέχρι και τον Μάρτιο του 2023.
Ουσιαστικά, η αγορά τιμολογεί μια παράταση της κρίσης πολύ μεγαλύτερη από όσο προέβλεπαν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μέση τιμή για το πρώτο τρίμηνο του 2022 διαμορφώθηκε στα 176 ευρώ, ενώ για το δεύτερο τρίμηνο ανήλθε στα 127 ευρώ.
Το ρεκόρ τιμής του φυσικού αερίου
Οι τιμές του αερίου «τρέλαναν» και τις τιμές χονδρικής για το ηλεκτρικό ρεύμα, που διαμορφώνονται για σήμερα στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης πάνω από τα 400 ευρώ/μεγαβατώρα, με τη Γαλλία να έχει την υψηλότερη, στα 452 ευρώ, καθώς η EDF μείωσε την παραγωγή των πυρηνικών της μονάδων κατά 10%.
Στην ελληνική αγορά, που επηρεάζεται λιγότερο από τις τρέχουσες τιμές του φυσικού αερίου, καθώς οι παραγωγικές μονάδες εφοδιάζονται με βάση τις τιμές του προηγούμενου μήνα, η τιμή χονδρικής εκτινάχθηκε στα 416 ευρώ (υπενθυμίζεται ότι οι καταναλωτές επιβαρύνονται βάσει της ρήτρας αναπροσαρμογής όταν οι τιμές χονδρικής ξεπερνούν τα 60 – 70 ευρώ).
Η έντονη νευρικότητα που δείχνει η ευρωπαϊκή ενεργειακή αγορά έναντι οποιασδήποτε πληροφορίας αφορά τον εφοδιασμό από τη Ρωσία δεν είναι τυχαία. Η ευρωπαϊκή αγορά βρίσκεται σε συνθήκες τέλειας καταιγίδας, που μεγιστοποιούν την ισχύ της Ρωσίας, όπως επισημαίνουν αναλυτές.
Τα αποθέματα είναι πολύ χαμηλά (στο 60%), η Ευρώπη μπαίνει σε βαρύ χειμώνα που αυξάνει τη ζήτηση για αέριο και η γαλλική EDF μείωσε κατά 10% την παραγωγή των πυρηνικών της μονάδων, προκαλώντας περαιτέρω αύξηση της ζήτησης για φυσικό αέριο.
Η έλλειψη φυσικού αερίου είναι τόσο έντονη και οι τιμές τόσο υψηλές, που ήδη έχουν αρχίσει να στρέφονται προς την ευρωπαϊκή αγορά τάνκερ μεταφοράς υγροποιημένου αερίου (LNG), τα οποία προορίζονταν για τις αγορές της Ασίας.
Το σκάκι της Μόσχας
Η ρωσική πλευρά αρνείται μετ’ επιτάσεως ότι χρησιμοποιεί το φυσικό αέριο για πολιτικούς σκοπούς. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου επανέλαβε χθες, σχολιάζοντας την αντιστροφή της ροής του αερίου στον αγωγό προς τη Γερμανία, ότι δεν έχει οποιαδήποτε σχέση με την καθυστέρηση στην αδειοδότηση του αγωγού Nord Stream 2, αλλά «είναι μια καθαρά εμπορική υπόθεση».
Υπενθυμίζεται ότι η ρυθμιστική αρχή της Γερμανίας αρνήθηκε να πιστοποιήσει τον πολυσυζητημένο ρωσικό αγωγό, καθώς η Gazprom δεν έχει συμμορφωθεί με την απαίτηση να μεταφέρει την έδρα της εταιρείας που ελέγχει τον αγωγό από την Ελβετία στη Γερμανία, ώστε να μπορεί να εποπτεύεται με βάση τους γερμανικούς και ευρωπαϊκούς κανόνες.
Όμως, αυτές οι διαβεβαιώσεις από το Κρεμλίνο έχουν μικρή αξία, καθώς κατ’ επανάληψη η Ρωσία διαψεύδει γεγονότα που είναι αδιαμφισβήτητα (όπως, για παράδειγμα, όταν διέψευδε την εισβολή δυνάμεών της στην Ουκρανία).
Εξάλλου, πλέον δεν είναι μόνο ο αγωγός Nord Stream 2 που βρίσκεται στην ατζέντα των σχέσεων με τη Δύση και μπορεί να επηρεάζει τις αποφάσεις για τον εφοδιασμό της Ευρώπης, αλλά παραμένει υψηλή η ένταση με την Ευρώπη και την Ουάσιγκτον για την Ουκρανία, όπου η Μόσχα διατηρεί μεγάλη συγκέντρωση στρατευμάτων στα σύνορα και δεν έχει βρεθεί ως τώρα τρόπος να εκτονωθεί η κρίση, ώστε να αποσοβηθεί ο κίνδυνος μιας νέας εισβολής.
Μάλιστα, οι Αμερικανοί εξετάζουν ακόμη και τις πιο ακραίες μορφές οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας, όπως θα ήταν η αποβολή από το διεθνές σύστημα πληρωμών SWIFT. Σε αυτό το πλαίσιο μιας πολυεπίπεδης αντιπαράθεσης με τη Δύση, αναλυτές εκτιμούν ότι η Μόσχα έχει κάθε λόγο να ενισχύει τη διπλωματική της θέση, κρατώντας την Ευρώπη σε ενεργειακή ομηρία.
Όπως σημειώνει ο αρθρογράφος του Bloomberg, Ντέιβιντ Φίκλινγκ,
• «Ο αγωγός Nord Stream 2, ο οποίος προορίζεται να διπλασιάσει την άμεση εξαγωγική ικανότητα της Μόσχας στη Γερμανία σε 110 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως, έχει εμπλακεί σε γεωπολιτικούς αντιπαλότητες στην ανατολική Ευρώπη. Η έγκριση του έργου έχει καθυστερήσει για περίπου έξι μήνες εν μέσω συσσώρευσης ρωσικών στρατευμάτων κοντά στα σύνορά της με την Ουκρανία.
• Ο φόβος των κυβερνήσεων στις ΗΠΑ και την ανατολική Ευρώπη είναι ότι οι αγωγοί μπορούν να ασκήσουν μια ισχυρή μορφή μόχλευσης. Εάν διακόψετε τις προμήθειες ενέργειας ενός έθνους -ειδικά κατά τους πικρούς χειμερινούς μήνες- μπορείτε να το γονατίσετε εξαιρετικά γρήγορα. Το πρόβλημα για τη Μόσχα είναι ότι το φυσικό αέριο δεν είναι όπλο ακριβείας.
Πριν κατασκευαστεί ο πρώτος αγωγός Nord Stream πριν από μια δεκαετία, σχεδόν όλο το ρωσικό φυσικό αέριο με προορισμό την Ευρώπη περνούσε από την Ουκρανία. Αυτό σήμαινε ότι ήταν δύσκολο να απειλήσει η Μόσχα το Κίεβο κλείνοντας τις στρόφιγγες, χωρίς επίσης να κάνει εχθρούς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Έχοντας πλέον ξεχωριστούς διαύλους για την πώληση φυσικού αερίου στην Ουκρανία και την Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ρωσία μπορεί να επιλέξει ποιον θέλει να απειλήσει οποιαδήποτε στιγμή».
Σε αυτό το πλαίσιο, καθώς παρατείνεται η κρίση στην Ουκρανία, ενώ παραμένει χωρίς άδεια και ο αγωγός Nord Stream 2, εύλογη είναι η εκτίμηση ότι αυτό τον χειμώνα η Μόσχα θα συνεχίσει να παίζει τα δικά της παιχνίδια με τον εφοδιασμό της ευρωπαϊκής αγοράς με φυσικό αέριο, καθώς μάλιστα δεν υπάρχουν ως τώρα ενδείξεις ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να αντιδράσει με δυναμικό και αποτελεσματικό τρόπο.
Οι οικονομικές επιδράσεις
Οι εξελίξεις στην αγορά ενέργειας θέτουν εκ νέου το ερώτημα για το πόσο παροδικές θα αποδειχθούν οι πληθωριστικές πιέσεις στην Ευρώπη, καθώς σχεδόν βέβαιο είναι πλέον ότι δεν θα επαληθευθούν οι προβλέψεις για σημαντική αποκλιμάκωση του ενεργειακού κόστους από το δεύτερο τρίμηνο του 2022.
Για την ελληνική κυβέρνηση, το πρόβλημα γίνεται εξαιρετικά σοβαρό τους επόμενους μήνες, με οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις, καθώς από τον Ιανουάριο είναι υποχρεωμένη, με βάση και την καθοδήγηση από την Κομισιόν, να δώσει τέλος στις οριζόντιες επιδοτήσεις των λογαριασμών ρεύματος και να τις στρέψει μόνο στους πιο ευάλωτους, δηλαδή στους δικαιούχους του Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου. Αυτό σημαίνει ότι πολύ μεγάλη μερίδα καταναλωτών θα μείνουν ακάλυπτοι από τις κρατικές επιδοτήσεις, την ώρα που οι λογαριασμοί θα παραμένουν «φουσκωμένοι».
Οι υψηλές τιμές στην ενέργεια απειλούν να εκτροχιάσουν τις προβλέψεις του προϋπολογισμού για τον πληθωρισμό του επόμενου έτους. Υπενθυμίζεται ότι η κυβέρνηση προβλέπει κάμψη του εθνικού Δείκτη Τιμών Καταναλωτή σε μια μέση τιμή 1% το 2022 και του εναρμονισμένου Δείκτη στο 0,8%, προβλέψεις που ήδη θεωρούνται αισιόδοξες.
Όπως σημειώνει το Δημοσιονομικό Συμβούλιο, «εάν οι πληθωριστικές πιέσεις στην ενέργεια επιμείνουν και ενταθούν περαιτέρω, τότε είναι πιθανόν ο Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή να υπερβεί την πρόβλεψη του υπουργείου Οικονομικών για ρυθμό πληθωρισμού 0,8%».