Στις χιλιετίες που μετρά η ιστορία των τατουάζ δεν έχουν αλλάξει και πολλά: κάθε τατουάζ είναι η χάραξη μιας πληγής σε μόνιμο σχήμα από μελάνι.
Όμως πολλά στοιχεία των τατουάζ παραμένουν, παραδόξως, αινιγματικά και οι επιστήμονες δεν είναι ακόμη σίγουροι για το τι κάνει ορισμένα τατουάζ να ξεθωριάζουν γρήγορα, ενώ άλλα που είναι «προσωρινά» παραμένουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα παρότι υποτίθεται ότι θα έπρεπε να εξαφανιστούν. Ασαφείς παραμένουν και οι αντιδράσεις στο φως.
Ένα από τα πιο παράξενα και λιγότερο μελετημένα χαρακτηριστικά, όμως, είναι το πώς ακριβώς επιβιώνουν τα τατουάζ.
Το ανοσοποιητικό μας σύστημα κάνει διαρκώς ό,τι μπορεί για να τα καταστρέψει – και η κατανόηση των λόγων της αποτυχίας του, θα μπορούσε να δώσει πληροφορίες για μια από τις πιο σημαντικές λειτουργίες του σώματός μας.
Όταν κάνουμε ένα τατουάζ, το σώμα το εκλαμβάνει ως επίθεση. Το δέρμα είναι ο πρώτος φραγμός του ανοσοποιητικού συστήματος και είναι εφοδιασμένο με αμυντικά κύτταρα ταχείας δράσης που κινητοποιούνται όταν παραβιαστεί, εξηγεί η Juliet Morrison, ιολόγος στο UC Riverside.
Η πρωταρχική λειτουργία αυτών των κυττάρων είναι να εντοπίζουν οτιδήποτε ξένο και να το καταστρέφουν ώστε να ξεκινήσει η διαδικασία επούλωσης.
Σε γενικές γραμμές τα κύτταρα αυτά είναι αποτελεσματικά, επιτρέποντας την επούλωση από εγκαύματα και την υποχώρηση των ουλών στο δέρμα – εκτός από τις περιπτώσεις που εμπλέκεται το μελάνι. Τα σωματίδια των χρωστικών ουσιών είναι ογκώδη και τα ένζυμα των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος δυσκολεύονται να τα αποδομήσουν.
Έτσι, όταν τα μελάνια «καταβροχθίζονται» από κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως τα μακροφάγα που ζουν στο δέρμα (τα οποία περνούν τη ζωή τους καταβροχθίζοντας παθογόνα στοιχεία και κυτταρικά υπολείμματα) μετατρέπονται σε μία μικροσκοπική μάζα που θυμίζει τσίχλα.
Τα σωματίδια της χρωστικής ουσίας κατακάθονται στα σωθικά των μακροφάγων και δεν διασπώνται. Όταν βλέπουμε το μελάνι στην επιφάνεια του σώματος, στην πραγματικότητα αυτό δεν είναι απλώς μπλεγμένο ανάμεσα στα κύτταρα του δέρματος, αλλά γυαλίζει μέσα από τις «κοιλιές» των μακροφάγων που δεν μπορούν να το χωνέψουν.
Η Sandrine Henri, ανοσολόγος στο Κέντρο Ανοσολογίας Marseille-Luminy της Γαλλίας, και οι συνάδελφοί της, διαπίστωσαν ότι η αντίδραση των μακροφάγων στο μελάνι μπορεί να εξηγήσει γιατί τα τατουάζ παραμένουν ακόμη και μετά το θάνατο των κυττάρων.
Στο τέλος της ζωής ενός μακροφάγου (η οποία διαρκεί μέρες ή εβδομάδες), το κύταρρο αρχίζει να διαλύεται, απελευθερώνοντας τη χρωστική ουσία στον πυρήνα του. Όμως πολύ γρήγορα κάποιο άλλο μακροφάγο που βρίσκεται κοντά του καταβροχθίζει το μελάνι και παίρνει τη θέση του προκατόχου του, όχι περισσότερα από μερικά μικρόμετρα μακριά του – λιγότερο από το πλάτος μιας ανθρώπινης τρίχας.
Με την πάροδο του χρόνου, τα περιγράμματα των τατουάζ μπορεί να γίνουν λίγο πιο θολά, καθώς το μελάνι περνά από κύτταρο σε κύτταρο. Χρωστική ουσία μπορεί επίσης να καταλήξει στους λεμφαδένες.
Αυτοί οι σημαντικοί ανοσολογικοί κόμβοι είναι συνήθως υπόλευκοι, αλλά σε άτομα με έντονα τατουάζ, μπορεί να καταλήξουν να έχουν το χρώμα του μελανιού, λέει ο Gary Kobinger, ανοσολόγος στο Εθνικό Εργαστήριο Galveston του Πανεπιστημίου του Texas Medical Branch.
Σε γενικές γραμμές, το μελάνι μένει μέσα στα μακροφάγα κύταρρα και έτσι παραμένει στη θέση του. Αυτή η ατελείωτη «σκυταλοδρομία» πιστεύεται ότι είναι εν μέρει ο λόγος που είναι τόσο δύσκολο να αφαιρεθούν τα τατουάζ με λέιζερ – και, ενδεχομένως, ο λόγος που κάποια θεωρητικά προσωρινά τατουάζ δεν ξεθωριάζουν όσο γρήγορα υπόσχονται οι διαφημίσεις.
Οι επιστήμονες δεν είναι ακόμη βέβαιοι για το αν η αλληλεπίδραση των μακροφάγων με το «αχώνευτο» μελάνι έχει συνέπειες. «Τι γίνεται όταν τα αναγκάζετε να ασχολούνται με αυτές τις ξένες μάζες χρωστικής ουσίας, αντί να κάνουν ανοσολογική επιτήρηση;» αναρωτιέται η Morrison. Τα μπλοκαρισμένα μακροφάγα μπορεί να είναι λιγότερο ικανά να αντιμετωπίσουν πιο επικίνδυνες ουσίες, όπως παθογόνα στοιχεία.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρυσι διαπίστωνε ότι η χρωστική ουσία των τατουάζ μπορεί να μεταβάλλει τις πρωτεΐνες που παράγουν και τα σήματα που στέλνουν σε άλλα κύτταρα. Όλα αυτά μπορεί να μην σημαίνουν τίποτα – ή ότι το κύτταρο αρχίζει να αντιδρά υπερβολικά ή αντιδρά λιγότερο αποτελεσματικά σε ξένες ουσίας, θέτοντας ενδεχομένως το ανοσοποιητικό σύστημα σε μειονεκτική θέση εάν ένα νέο τατουάζ προκαλέσει φλεγμονή, μόλυνση ή αλλεργική αντίδραση.
Οι λοιμώξεις σπάνια συνδέονται με τατουάζ και, όταν συμβαίνουν, είναι συνήθως βακτηριακές. Αλλά σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, οι λάτρεις του body-art μπορεί να καταλήξουν με επικίνδυνους ιούς, συμπεριλαμβανομένου του ιού της ηπατίτιδας C.
Χάρη στις σύγχρονες προόδους στην υγιεινή, οι περισσότεροι άνθρωποι με τατουάζ «τα καταφέρνουν μια χαρά», σχολιάζει η Danielle Tartar, δερματολόγος στο UC Davis.
Για να κατανοήσει ορισμένες από τις πιθανές ανοσολογικές επιδράσεις των τατουάζ, ο Christopher Lynn, ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο της Αλαμπάμα, μελετά ανθρώπους με πολλά τατουάζ, από διάφορες περιοχές του πλανήτη.
Αυτός και οι συνάδελφοί του διαπίστωσαν ότι τα άτομα που κάνουν συχνά τατουάζ φαίνεται να διαθέτουν υψηλότερα επίπεδα ορισμένων ανοσολογικών μορίων στο αίμα τους, συμπεριλαμβανομένων των αντισωμάτων, σε σχέση με τα άτομα που σπάνια κάνουν τατουάζ – τουλάχιστον για ένα σύντομο χρονικό διάστημα.
Αλλά περισσότερα αντισώματα δεν σημαίνουν απαραίτητα καλύτερη ανοσία, και οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη μια καθαρή εικόνα του πόσο διαρκούν αυτά τα αποτελέσματα, λέει η Saranya Wyles, δερματολόγος στην Κλινική Mayo.
Ο Lynn και οι συνάδελφοί του δεν έχουν κάνει κάποια κλινική δοκιμή αναθέτοντας σε ορισμένους ανθρώπους να κάνουν τατουάζ και να συγκρίνουν τα αποτελέσματα με μία ομάδα ελέγχου που δεν θα κάνει.
Ως εκ τούτου, δεν μπορούν να αποδείξουν ότι η αύξηση των αντισωμάτων είναι άμεσο αποτέλεσμα των τατουάζ. Είναι πιθανό, λέει ο Lynn, οι άνθρωποι με φυσικά υψηλότερα επίπεδα ορισμένων ανοσολογικών μορίων να κάνουν πιο εύκολα περισσότερα τατουάζ, ακριβώς επειδή εκδηλώνουν σπανιότερα δυσάρεστες αντιδράσεις.
Όπως και να έχει, ο Lynn προειδοποιεί ότι, ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση, το όποιο πιθανό (ή απίθανο) όφελος από ένα τατουάζ θα έχει τα όριά του. «Δεν νομίζω ότι πρόκειται να θεραπεύσει τα κρυολογήματα» ή οτιδήποτε άλλο, λέει.